اصول اخلاقی

فصلنامه روانشناسی تجربی و شناختی متعهد به رعایت بالاترین استانداردهای اخلاق نشر است تا از یکپارچگی، شفافیت و کیفیت پژوهش‌های منتشرشده اطمینان حاصل کند. این نشریه با پایبندی به دستورالعمل‌های کمیته اخلاق نشر (COPE)، از تمامی افراد دخیل در فرآیند انتشار - شامل نویسندگان، ویراستاران، داوران و ناشر - انتظار دارد که به صورت اخلاقی و مسئولانه عمل کنند. در ادامه، اصول و رویه‌های اخلاقی نشریه به تفصیل ارائه می‌شود.

مسئولیت‌های نویسندگان

نویسندگان نقش محوری در حفظ اعتبار و یکپارچگی انتشارات علمی دارند. از تمامی نویسندگانی که به این نشریه مقاله ارسال می‌کنند، انتظار می‌رود مسئولیت‌های زیر را رعایت کنند:

  1. اصالت و سرقت ادبی

    • تمامی مقالات ارسالی باید آثار اصیل نویسندگان باشند.
    • ارجاع‌دهی و ذکر صحیح تمامی منابع، داده‌ها و مطالب استفاده‌شده در پژوهش الزامی است.
    • سرقت ادبی، از جمله خودسرقت ادبی (استفاده مجدد از آثار قبلی خود بدون ذکر منبع)، اکیداً ممنوع است. مقالات با استفاده از نرم‌افزار iThenticate از نظر اصالت بررسی خواهند شد.

  2. معیارهای نویسندگی

    • نویسندگی باید به افرادی محدود شود که به طور قابل‌توجهی در طراحی پژوهش، جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل یا تهیه مقاله نقش داشته‌اند.
    • سایر افرادی که به طور مستقیم به نویسندگی کمک نکرده‌اند، باید در بخش تقدیرها ذکر شوند.
    • نویسنده مسئول وظیفه دارد اطمینان حاصل کند که تمامی نویسندگان ذکرشده مقاله را تأیید کرده و با ارسال آن موافق هستند.

  3. درستی و شفافیت داده‌ها

    • نویسندگان باید اطمینان حاصل کنند که داده‌های ارائه‌شده در مقاله دقیق، کامل و عاری از هرگونه جعل، تحریف یا گزارش انتخابی هستند.
    • داده‌های خام باید در صورت نیاز در فرآیند داوری یا پس از انتشار برای تأیید یافته‌ها در دسترس باشند.

  4. اعلام تضاد منافع

    • نویسندگان باید هرگونه تضاد منافع مالی، شخصی یا حرفه‌ای که ممکن است بر پژوهش یا تفسیر نتایج تأثیر بگذارد، اعلام کنند.
    • این موارد شامل منابع مالی، وابستگی‌ها یا روابطی است که می‌تواند به‌عنوان تضاد منافع در نظر گرفته شود.

  5. رعایت اصول اخلاقی

    • پژوهش‌هایی که شامل مشارکت انسان، حیوانات یا داده‌های حساس هستند، باید با استانداردهای اخلاقی مطابقت داشته و تأییدیه‌های لازم از کمیته‌های اخلاق مربوطه دریافت کنند.
    • در مقاله باید بیانیه‌ای مبنی بر رعایت اصول اخلاقی و رضایت آگاهانه (در صورت لزوم) گنجانده شود.

  6. ارسال همزمان و انتشار تکراری

    • نویسندگان نباید مقاله مشابهی را به طور همزمان به بیش از یک نشریه ارسال کنند.
    • انتشار تکراری یا مضاعف نتایج مشابه در نشریات مختلف غیرقابل قبول است، مگر اینکه به صراحت با تمامی طرف‌ها توافق و به طور مناسب ارجاع داده شود.

مسئولیت‌های ویراستاران

ویراستاران مسئول حفظ یکپارچگی نشریه و فرآیند داوری هستند. وظایف آنها عبارتند از:

  1. استقلال و انصاف در تصمیم‌گیری

    • تصمیمات ویراستاری بر اساس شایستگی علمی، اصالت و ارتباط پژوهش اتخاذ می‌شود و هیچ‌گونه تأثیر از جانب تعصبات شخصی یا فشارهای خارجی پذیرفته نمی‌شود.
    • ویراستاران باید فرآیند داوری منصفانه و بی‌طرفانه‌ای را برای تمامی مقالات تضمین کنند.

  2. حفظ محرمانگی

    • ویراستاران موظفند تمامی مقالات ارسال‌شده را محرمانه تلقی کرده و اطلاعات مربوط به آنها را تنها با اعضای تیم ویراستاری، داوران و ناشر به اشتراک بگذارند.

  3. بررسی تضاد منافع

    • ویراستاران باید از رسیدگی به مقالاتی که در آنها تضاد منافع دارند (مانند روابط مالی، حرفه‌ای یا شخصی با نویسندگان) خودداری کنند.

  4. رسیدگی به تخلفات اخلاقی

    • ویراستاران مسئول بررسی و رسیدگی به مسائل اخلاقی مانند سرقت ادبی، جعل داده‌ها یا اختلافات نویسندگی هستند.
    • اقدامات مناسب، از جمله اصلاح یا بازپس‌گیری مقالات منتشرشده، در صورت شناسایی تخلفات اخلاقی انجام خواهد شد.

  5. شفافیت و پاسخگویی

    • ویراستاران باید اطمینان حاصل کنند که سیاست‌های نشریه، دستورالعمل‌های ارسال مقاله و معیارهای داوری به وضوح اطلاع‌رسانی و به طور مداوم اعمال می‌شوند.
    • آنها همچنین مسئول انتشار اصلاحیه‌ها، توضیحات یا بازپس‌گیری‌ها در صورت لزوم هستند.

مسئولیت‌های داوران

داوران نقش کلیدی در تضمین کیفیت و یکپارچگی پژوهش‌های منتشرشده در نشریه دارند. وظایف آنها شامل موارد زیر است:

  1. ارزیابی بی‌طرفانه

    • داوری‌ها باید به صورت بی‌طرفانه انجام شود و بر محتوای علمی و کیفیت مقاله متمرکز باشد.
    • استفاده از زبان غیرحرفه‌ای یا انتقادات شخصی پذیرفته نیست.

  2. حفظ محرمانگی

    • مقالات تحت داوری باید محرمانه تلقی شوند. داوران نباید جزئیات مقاله را به اشتراک بگذارند یا از محتویات آن برای اهداف شخصی استفاده کنند.

  3. بررسی تضاد منافع

    • داوران باید هرگونه تضاد منافع (مالی، حرفه‌ای یا شخصی) که می‌تواند بر ارزیابی آنها تأثیر بگذارد، اعلام کنند.
    • در صورت وجود تضاد منافع، داوران باید از فرآیند داوری کناره‌گیری کنند.

  4. رعایت زمان‌بندی

    • داوران موظفند بازخورد خود را در مهلت تعیین‌شده ارائه دهند.
    • در صورت ناتوانی در ارائه بازبینی به موقع یا کامل، باید به سرعت ویراستار را مطلع کنند.

  5. ارائه بازخورد سازنده

    • داوران باید بازخوردی سازنده، دقیق و مبتنی بر شواهد ارائه دهند تا به نویسندگان در بهبود کیفیت مقاله کمک کنند.
    • انتقادها باید بر محتوای پژوهش و روش‌شناسی متمرکز باشد، نه بر نویسندگان.

مسئولیت‌های ناشر

ناشر اطمینان می‌دهد که تمامی جنبه‌های فرآیند انتشار به صورت اخلاقی و شفاف انجام می‌شود. وظایف ناشر عبارتند از:

  1. آرشیو و دسترسی

    • ناشر تضمین می‌کند که محتوای منتشرشده از طریق سیستم‌های آرشیو معتبر (مانند مگیران، پایگاه اطلاعات علمی (SID)، نورمگز، سیویلیکا، انسانی) به صورت بلندمدت در دسترس باشد.

  2. رسیدگی به نگرانی‌های اخلاقی

    • ناشر با ویراستاران همکاری می‌کند تا مسائل اخلاقی مانند تخلفات نشر، بازپس‌گیری یا اختلافات را بررسی و حل کند.

  3. شفافیت و ارتباطات

    • سیاست‌های نشریه، از جمله دستورالعمل‌های ارسال مقاله، فرآیند داوری و هزینه‌های پردازش مقالات (APCs)، به وضوح اطلاع‌رسانی می‌شود تا اعتماد نویسندگان و خوانندگان جلب شود.

تخلفات اخلاقی و سوءرفتار

نشریه تمامی اشکال تخلفات اخلاقی را به طور جدی پیگیری می‌کند. مسائل رایج شامل موارد زیر است:

  1. سرقت ادبی: بررسی با استفاده از iThenticate.
  2. جعل/تحریف داده‌ها: بررسی با درخواست داده‌های خام.
  3. اختلافات نویسندگی: رسیدگی با همکاری تمامی طرف‌های درگیر.
  4. مسائل پس از انتشار: اصلاحیه‌ها، بازپس‌گیری‌ها یا ابراز نگرانی در صورت لزوم منتشر خواهد شد.

نشریه از دستورالعمل‌های COPE برای بررسی و رسیدگی به سوءرفتارهای اخلاقی پیروی می‌کند.

بیانیه شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی

با توجه به پیشرفت‌های سریع در حوزه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، به‌ویژه در زمینه نگارش متون علمی، ترجمه، تحلیل داده‌ها و بازبینی نگارشی، مجله علمی ما بر آن است که استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در فرآیند تهیه، داوری و انتشار مقالات را با شفافیت کامل و در چارچوب اصول اخلاق نشر علمی اعلام و مدیریت نماید.

این مجله در راستای پایبندی به اصول اخلاقی و حرفه‌ای نشر، به‌ویژه دستورالعمل‌های انجمن جهانی سردبیران مجلات پزشکی (WAME)، استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش، داوری و ویرایش علمی را با رعایت شرایط زیر مجاز می‌داند:

  1. استفاده شفاف و مسئولانه: نویسندگان موظف‌اند در صورت بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی (از جمله اما نه محدود به ChatGPT، Grammarly، DeepL و غیره) در تهیه هر بخش از مقاله (مقدمه، مرور ادبیات، نتایج، بحث، ترجمه، نگارش مجدد و...)، این موضوع را در بخش تقدیر و تشکر یا پاورقی صفحه اول به‌صورت شفاف اعلام نمایند.

  2. عدم انتساب هوش مصنوعی به‌عنوان نویسنده: مطابق دستورالعمل WAME، هیچ ابزار یا سامانه هوش مصنوعی‌ای نمی‌تواند به‌عنوان نویسنده مقاله علمی در نظر گرفته شود؛ زیرا فاقد مسئولیت‌پذیری اخلاقی و قانونی است.

  3. بررسی انتقادی و اعتبارسنجی انسانی: تمامی محتواهایی که با کمک هوش مصنوعی تولید می‌شوند باید توسط نویسندگان انسانی بازبینی، اصلاح و تأیید شوند. مسئولیت کامل در قبال صحت، اصالت، و انسجام مطالب نهایی با نویسندگان انسانی است.

  4. استفاده در داوری علمی: داوران در صورت استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تحلیل متون یا کمک در نوشتن بازخوردها، باید از ورود اطلاعات محرمانه مقالات به این ابزارها خودداری کرده و در صورت استفاده، محرمانگی داده‌ها را رعایت نمایند.

  5. نقض احتمالی اصول اخلاقی: استفاده نابجا از هوش مصنوعی که منجر به تحریف داده‌ها، تولید اطلاعات نادرست، یا سرقت علمی شود، نقض آشکار اصول اخلاقی نشر تلقی شده و پیامدهای حقوقی و اخلاقی به‌همراه خواهد داشت.

  6. بازبینی مستمر سیاست‌ها: با توجه به پویایی حوزه هوش مصنوعی، سیاست‌های مجله در این خصوص به‌صورت مستمر مورد بازنگری قرار گرفته و در صفحه رسمی مجله به‌روزرسانی خواهد شد.

بدین ترتیب، مجله ما به رعایت دقیق و صادقانه اصول شفافیت در استفاده از هوش مصنوعی پایبند بوده و خود را متعهد به پیروی از بیانیه رسمی WAME با عنوان "Recommendations on Chatbots and Generative Artificial Intelligence in Relation to Scholarly Publications" می‌داند.

جهت مطالعه کامل این دستورالعمل می‌توانید به پیوند زیر مراجعه فرمایید:
https://wame.org/page3.php?id=106